Sprawa wychowania młodzieży jest dzisiaj palącym problemem. Przed starszym pokoleniem staje ważne zadanie wychowania dla społeczeństwa wartościowych jednostek, zarówno pod względem charakteru, jak i wykształcenia. Problem to nienowy. Początki dyskusji na temat: wychowanie rodzinne czy państwowe, sięgają starożytnej Grecji. Jakie były kierunki w szkolnictwie, jak rozumiano niegdyś wychowanie, uczy nas historia kultury. Nie zaszkodzi chyba kilka pytań z tej dziedziny.
1. Kiedy kobiety rosyjskie zaczęły studiować na uniwersytetach?
2. Jakie państwo starożytne słynęło z surowego wychowania młodzieży?
3. Kiedy powstała pierwsza polska politechnika?
4. Kto założył paryską Sorbonę?
5. Gdzie w Polsce, w XVI w., powstało pierwsze protestanckie gimnazjum?
6. Kiedy zaczyna rozwijać się u nas literatura dla dzieci?
7. Jaki znakomity pedagog czeski z XVII w. spędził dużą część życia w Polsce?
8. Jakie było najwybitniejsze dzieło literatury pedagogicznej epoki Oświecenia?
9. Kiedy powstało pierwsze polskie „ministerstwo oświaty”?
10. Kto wydawał pierwsze polskie czasopismo pedagogiczne?
Odpowiedzi:
1. Walka o dopuszczenie kobiet na uniwersytety rozegrała sic; w Europie w drugiej połowie XIX w. W Rosji Konstanty Bestużew-Riumin rzucił w 1867 r. myśl udostępnienia im studiów na niektórych wydziałach i sam założył potem wyższe kursy dla kobiet, na które napłynęło wiele Polek. Kadry pierwszych studentek w Rosji były zarazem awangarda postępowych ruchów społecznych.
2. Sparta słynęła z surowego wychowania młodzieży, nadzorowanego przez państwo. Chłopcy do 7 lat wychowywali się w domu, a potem w szkołach zorganizowanych po wojskowemu. Ćwiczono ich w karności, przyuczano znosić głód, pragnienie i niewygody. Dużą wagę przykładano do wychowania fizycznego, nie dbając o wykształcenie umysłu.
3. Pierwsza polska politechnika powstała w Warszawie w dobie Królestwa Polskiego, z inicjatywy Stanisława Staszica. Chodziło o dostarczenie krajowi wyszkolonych urzędników technicznych i inżynierów, których przedtem trzeba było sprowadzać z zagranicy. W 1826 r. otwarto Szkołę Przygotowawczą, która 4 lata później przemieniła się w Politechnikę. Po powstaniu listopadowym została zamknięta.
4. Aby ułatwić utrzymanie studiującym, tworzono przy uniwersytetach średniowiecznych bursy dla młodzieży i kolegia dla profesorów. Od fundatora jednego z największych kolegiów teologicznych, Roberta Sorbona, przybrał później nazwę uniwersytet paryski, który przez całe wieki średnie był głównym ośrodkiem studiów teologicznych.
5. Pierwsze gimnazjum protestanckie założono w Pińczowie, w Kieleckiem. Miało dobrych nauczycieli, głównie cudzoziemców, m. in. Francuza Piotra Statoriusza, któremu należy przypisać duży rozwój szkoły (do roku 1568). Szkołę tę zwano nawet górnie „sarmackimi Atenami“. Nowością było szersze uwzględnienie języka narodowego oraz nauka greki w najwyższej klasie.
6. Poprzedników Makuszyńskiego i Tuwima, jako klasycznych autorów literatury dziecięcej szukać trzeba w naszym piśmiennictwie XIX w. Podwaliny w tej dziedzinie dali Klementyna z Tańskich Hoffmanowa oraz Stanisław Jachowicz, autor wdzięcznych „Bajek i powiastek” (1824). Wówczas też powstają pierwsze czasopisma, a nawet „Dziennik dla dzieci”, redagowany przez Jachowicza.
7. Jan Amos Komeński, członek protestanckiej grupy — braci czeskich, po klęsce Czechów pod Białą Górą osiadł w Polsce w 1628 r. Był nauczycielem w Lesznie. Opracował nowy podręcznik do nauki języka łacińskiego, który zdobył mu powszechną sławę. Napisał dzieło „Wielka dydaktyka”. W czasie „potopu” przyjmował z entuzjazmem Karola Gustawa, za co był później wygnany z Polski.
8. Najwybitniejszym dziełem pedagogicznym epoki Oświecenia jest niewątpliwie „Emil” Jana Jakuba Rousseau. Jest to rozprawa filozoficzna w szacie powieści. Autor, wychodząc z założenia, że cywilizacja przynosi z sobą zło, głosi tezę „wychowania naturalnego” po linii dobrych skłonności wrodzonych. Dzieło było chciwie czytane. Sąd paryski skazał je na spalenie przez kata.
9. Komisję Edukacji Narodowej, utworzoną w 1773 r., możemy nazwać pierwszym w Polsce ministerstwem oświaty. Działalnością swoją objęła całokształt wychowania. W ciągu 20 lat dokonała olbrzymiego dzieła, wprowadzając do kultury polskiej wiele zdobyczy Oświecenia, zapewniając uznanie zasadzie szkoły państwowej i świeckiej, reformując uniwersytety, kształcąc nauczycieli, wydając polskie podręczniki itd.
10. Ewaryst Estkowski, wybitny publicysta i pedagog polski, w roku 1848 założył w Poznaniu pierwsze polskie Towarzystwo Pedagogiczne, a w latach 1849—1853 wydawał „Szkołę Polską”, pierwsze fachowe czasopismo dla nauczycieli. Położył duże zasługi w krzewieniu oświaty w Wielkim Księstwie Poznańskim. Jego poglądy pedagogiczne w znacznej mierze do dziś zachowały swoją wartość.
