Są pewne wydarzenia historyczne, które stały się niejako przysłowiowe. O uczcie Lukullusa mówi się nie tylko w ściśle określonym znaczeniu, jako o wspanialej biesiadzie urządzonej przez rzymskiego wodza Lukullusa, lubującego się w wykwintnej kuchni; używa się tego wyrażenia także w znaczeniu przenośnym. Uczta Lukullusa stała się symbolem wystawności i bogactwa. Postarajcie się rozwiązać podane tu przykłady utartych zwrotów, które wzięły swój początek z historycznych sytuacji, i wyjaśnić ich pochodzenie.
1. Przejść…
2. Węzeł…
3. Nieszpory…
4. Pójść do …
5. Za króla Olbrachta…
6. Czwartkowe…
7. Wóz…
3. Pyrrusowe …
9. Wiosna …
10. Kuźnica …
Odpowiedzi:
1. „Przejść Rubikon” oznacza powziąć po długim namyśle stanowczą decyzję. Powiedzenie to zrodziło się jeszcze w starożytności. Rzeka Rubikon stanowiła granicę między Galią przedalpejską a Italią. Przekroczył ją Cezar w roku 49 p. n. e., w chwili gdy zdecydował się na prowadzenie wojny z senatem rzymskim. Wypowiedział przy tym słynne słowa: „Kości rzucone”.
2. „Węzeł gordyjski” wziął swoją nazwę od króla Frygi i Gordiusza, który w kunsztowny sposób połączył jarzmo z dyszlem rydwanu. Według przepowiedni, ten, kto by go rozwikłał, miał posiąść panowanie nad Azją. W 333 r. p. n. e. Aleksander Wielki, nie bawiąc się w rozplątywanie, przeciął węzeł mieczem. Używa się tego wyrażenia w sytuacji trudnej, wymagającej radykalnych posunięć.
3- „Nieszpory sycylijskie” — tak określa się powstanie ludowe Palermo przeciw znienawidzonym Francuzom, które wybuchło 30 marca 1282 r. wieczorem, podczas nieszporów, i rozszerzyło się szybko na całą Sycylię. Część Francuzów wymordowano, pozostałych wypędzono z wyspy. Sycylijskie nieszpory stały się synonimem krwawej masakry.
4. „Pójść do Kanossy” — mówi się od czasu, kiedy w styczniu 1077 r. cesarz Henryk IV udał się pieszo, w stroju pokutnym, do zamku tego imienia, znajdującego się w prowincji Reggio, aby prosić papieża Grzegorza VII o zdjęcie zeń klątwy kościelnej. Wyrażenie to oznacza upokorzenie się przed dotychczasowym przeciwnikiem.
5. „Za króla Olbrachta wyginęła szlachta” — zapisał w swojej kronice Marcin Bielski. Przysłowie dotyczy klęski poniesionej przez Polaków w 1497 r. Jan Olbracht wyprawił się z potężną armią przeciw Turkom, aby odebrać Kilię i Białogród. Zmuszony był walczyć z hospodarem mołdawskim i poniósł klęskę w lasach bukowińskich.
6. Na tzw. „czwartkowe obiady”, w czasie których prowadzono naukowe i literackie dyskusje, zapraszał do siebie poetów i uczonych Stanisław August Poniatowski, opiekun nauki, literatury i sztuki. Częstymi jego gośćmi byli historyk Naruszewicz i poeta Trembecki. Bywali też u króla językoznawca Albertrandi, komediopisarz Zabłocki i wielu innych.
7. „Wóz Drzymały” był wyrazem protestu polskiego chłopa przeciw germanizacyjnej polityce rządu pruskiego. Uchwała sejmowa z 1904 r. pozbawiła Polaków możności kupowania ziemi i stawiania na niej budynków mieszkalnych. Wojciechowi Drzymale odmówiono pozwolenia na budowę domu. Uparty chłop zamieszkał w wozie cyrkowym, który przesuwał z miejsca na miejsce.
8. „Pyrrusowe zwycięstwo” odniósł w roku 280 p. n. e. król Epiru Pyrrus, kiedy marząc o utworzeniu wielkiego państwa zaatakował i dwa razy pobił Rzymian. Poniósł jednak tak ciężkie straty, że musiał zawrócić. Stąd „pyrrusowe zwycięstwo” oznacza sukces odniesiony zbyt wielkim kosztem, tak że nie ma możności wyciągnięcia z niego korzyści.
9. „Wiosną ludów” nazywamy rewolucyjny poryw ludów Europy w 1848 r., który objął wiele krajów europejskich. Polacy brali w tym ruchu niepośledni udział, jak zwykle gdy toczyła się w Europie walka o wolność. Ruch rewolucyjny został chwilowo stłumiony, ale posiew jego nie dał się zagłuszyć.
10. „Kuźnicą Kołłątajowska” nazwano dom Kołłątaja na Solcu w Warszawie i grono zbierających się w nim osób. Tam zrodził się szereg doniosłych projektów, stamtąd ciskano gromy wymierzone przeciw rodzimej reakcji. Do najczynniejszych działaczy należał Franciszek Salezy Jezierski, zwany „wulkanem gromów Kuźnicy”.
