Henryk Jerzy Chmielewski – Papcio Chmiel
Henryk Jerzy Chmielewski (ur. 7 czerwca 1923 – zmarł 21 stycznia 2021), znany również pod pseudonimem Papcio Chmiel , był polskim twórcą komiksów i dziennikarzem.
W czasie II wojny światowej Chmielewski służył w Armii Krajowej i brał udział w Powstaniu Warszawskim . Po wojnie podjął pracę jako grafik w „ Świecie Młodych ”, gdzie publikował także komiksy . Od debiutu swojego pierwszego komiksu Tytus, Romek i A’Tomek w 1966 roku, swoją karierę skupił niemal wyłącznie na tej serii, opowiadając historię Tytusa de Zoo, antropomorficznego , mówiącego szympansa, który chce zostać człowiekiem. Ostatnia, trzydziesta pierwsza książka z serii głównej ukazała się w 2008 roku, ale Chmielewski nadal tworzył ze swoimi bohaterami inne prace, np. Artbooki .
Komiksy Chmielewskiego znane są z absurdalnego humoru , kalamburów i zabaw słownych . Skierowane do dzieci i młodzieży, mając na celu zabawę i edukację, jego prace często eksplorują historię (zwłaszcza historię Polski ), naukę , sztukę lub mają bohaterów próbujących różnych zawodów.
Henryk Chmielewski urodził się 7 czerwca 1923 roku w Warszawie . W czasie II wojny światowej był członkiem 7. pułku piechoty Armii Krajowej„Garłuch”. Brał udział w Powstaniu Warszawskim .
W 1949 roku ożenił się z Anną z domu Śliwińską. Razem mieli córkę Monikę – Monique Lehman (ur. 1951)i syna Artura Bartłomieja (ur. 1957). Rozwiedli się w 1974 roku.
Chmielewski zmarł w nocy 21 stycznia 2021 r.
W dniu 1 września 1947 roku Chmielewski rozpoczął pracę jako grafik w Świecie Przygód, czasopisma skierowanego do dzieci i młodzieży. Pismo często publikowało zachodnie komiksy i fragmenty komiksów przetłumaczone na język polski, zaczerpnięte z zagranicznych gazet bez pytania o licencję na prawa autorskie . Jednym z opublikowanych w ten sposób komiksów był amerykański King of the Royal Mounted , skopiowany ze szwedzkiego magazynu. Kiedyś Świat Przygód nie mógł otrzymać najnowszego numeru tej gazety, Chmielewski został poproszony o narysowanie własnych epizodów przygód Kinga, aby pismo mogło uniknąć nagłego zakończenia serialu bez wyjaśnienia. Powstało sześć takich odcinków, które Chmielewski zalicza do debiutu komiksowego w swojej autobiografii.
Gdy Chmielewski odpowiadał na listy do redakcji wysyłane do swojej gazety, pisał pod pseudonimem Papcio Chmiel, słowo chmiel pochodzi od nazwiska). Chmielewski uważał, że dzieci chętniej pisałyby listy do „dziadka” niż 25-latek, którym naprawdę był.
W styczniu 1949 roku Świat Przygód połączył się z magazynem harcerskim Na Tropie , tworząc Świat Młodych. Jednocześnie pismo zaprzestało wydawania komiksów, gdyż Polska była wówczas stalinowskim krajem socjalistycznym , a komiks był postrzegany jako amerykańska forma sztuki.
W latach 1950-1956 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Po ukończeniu studiów w 1956 roku Chmielewski myślał o zostaniu plakacistą , bo wydawanie komiksów wciąż było niemożliwe. Jednak w tym samym roku, po destalinizacji w bloku wschodnim i odwilży Gomułki w samej Polsce, postanowił ponownie spróbować rysować komiksy. Chmielewski stworzył dziesięć jednostronicowych odcinków Romka i A’Tomka, czarno-biały komiks opowiadający historię dwóch chłopców, tytułowych bohaterów, którzy przypadkowo lecą rakietą w kosmos podczas zwiedzania „ wystawy astronautyki ”. Podczas lotu chłopcy odkrywają gadającą kosmiczną małpę Tytus, używaną do eksperymentów. W tym czasie osobowości bohaterów nie były jeszcze rozwinięte, a idea humanizacji Tytusa jako głównego tematu jeszcze się nie narodziła.
Komiks nie ukazał się natychmiast, gdy świat młodych redaktorem naczelnym był początkowo sceptyczny o tym, obawiając się – mimo odwilży – że publikując komiksy może powodować kłopoty z Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i pokazuje, która miała prawo cenzurować gazety. Dopiero po wystrzeleniu przez Związek Radziecki satelity Sputnik 1 – 4 października 1957 r. Świat Młodych zdecydował się rozpocząć wydawanie Romka i A’Tomka ze względu na swoją kosmiczną fabułę. Pierwszy odcinek zadebiutował na okładce przedniej z dnia 22 października emisji, mimo że został skierowany jako „fotoreportaż” zamiast komiksów. Postaci zyskały popularność i Chmielewski zaczął tworzyć kolejne (już nie osadzone w przestrzeni) odcinki pod tytułem Tytus, Romek i A’Tomek . W 1964 roku rozpoczęła także Klub Tytusa w świecie młodych , z humorystycznych artykułów prezentowanych jako napisany przez samego szympansa.
Na początku 1965 roku, po dziewięciu latach Tytusa … jako komiksów prasowych w epizodach, Wydawnictwo Harcerskie – reżyser Janusz Maruszewski zaproponował stworzenie komiksu z bohaterów. Ponieważ wydawcy wolno było wydawać tylko prace związane z harcerstwem , Chmielewski otrzymał bardzo szczegółowe instrukcje dotyczące tej historii: Romek i A’Tomek mieli być członkami Związku Harcerstwa Polskiego., którzy sprawdzają, czy Tytus też może zostać harcerzem. W trakcie opowieści główni bohaterowie starali się też znaleźć pierwszą pracę i zarobić, by odwiedzić obóz harcerski, dowiedzieć się o konserwacji zabytków i walczyć z przesądami. Wydawcy zlecili Chmielewskiemu stworzenie komiksu, który dawałby „edukację przez rozrywkę i rozrywkę poprzez edukację”.
Po sześciu miesięcy od rysowania i uzyskaniu zgody Głównego Urzędu Kontroli Prasy, komiks “Tytus harcerzem” zadebiutował w 1966 roku w 30.000 egzemplarzy, które były sprzedawane w ciągu tygodnia.
Mimo że komiks początkowo nie planował być serią, Chmielewski został poproszony, aby utworzyć drugą książkę, tym razem do czynienia z ruchem drogowym. “Tytus otrzymuje prawo Jazdy” debiutował w 1967 roku, w 50.000 egzemplarzy, które zostały wyprzedane również bardzo szybko. Po sukcesie Wydawnictwo Harcerskie zamówiło kolejne trzy książki: Tytus kosmonautą, wyd. 1968, Tytus żołnierzem, 1969 oraz Podróż dokoła świata , 1970.
W późniejszych latach Chmielewski tworzył „albumy” (lub artbooki ) ze swoimi postaciami. W przeciwieństwie do komiksów nie mają fabuły, składają się z oddzielnych obrazów satyrycznych. Pierwszy album, przedstawiający Tytusa i jego przyjaciół jako żołnierzy podczas Bitwy Warszawskiej , ukazał się w 2010 roku.
Głównym tematem serialu jest „humanizacja” Tytusa, czyli obracając jego intelekt do tego człowieka. Ten motyw często służy jako pretekst do włączenia elementów edukacyjnych do opowieści. Komiksy Chmielewskiego znane są ze stosowania gier słownych , takich jak kalambury i neologizmy . Jednym z przykładów jest nazwa jego charakteru A’Tomek, który jest kontaminacją z napisem atomu i polskie imię – Tomek Tomasz.
Przed upadkiem komunizmu w Polsce w 1989 r. główne tematy, a czasem nawet konkretne przygody komiksów nie były wybierane przez samego Chmielewskiego, lecz przez jego wydawców. Szczególnie nie podobał mu się temat drugiego zeszytu, w którym bohaterowie poznają zasady ruchu drogowego. Podczas gdy wydawcy zależało na komiksie głównie edukacyjnym, Chmielewski chciał skupić się na sytuacjach humorystycznych. W ramach rozwiązania kompromisowego stworzył grę planszową o przepisach ruchu drogowego, która została umieszczona w środku książki.
Po stworzeniu przez Chmielewskiego czwartego zeszytu, Tytus żołnierz, wydawcy uznali, że rysowanie pojazdów wojskowych w sposób komiksowy może być odebrane jako ośmieszanie Ludowego Wojska Polskiego i zatrudnili innego artystę do narysowania realistycznych zdjęć pojazdów i uzbrojenia używanego przez wojsko. Zostały one zamieszczone wraz ze specyfikacją techniczną na marginesie komiksu.
O ile Chmielewski planował przedstawić w Podróży dookoła świata pozytywne spojrzenie na Stany Zjednoczone, np. jego bohaterowie zostali kaskaderami w Hollywood, o tyle wydawcy chcieli podkreślić istnienie rasizmu. Zaproponowali też, by w jednym z epizodów Tytus spotkał partyzantów walczących w wojnie o niepodległość Angoli. Chmielewski nie zgodził się na to, twierdząc, że takie tematy są zbyt poważne jak na komiks humorystyczny. Mimo to w ostatecznej wersji książki bohaterowie są świadkami prywatnej plaży “tylko dla białych” w Miami.
Za udział w II wojnie światowej, a zwłaszcza w Powstaniu Warszawskim, Chmielewski został odznaczony Warszawskim Krzyżem Powstańczym w 1983 r. oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski w 2006 r.
Za działalność artystyczną Chmielewski został odznaczony Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis klasy złotej (w 2007), najwyższym polskim odznaczeniem nadawanym za osiągnięcia artystyczne (Medal Złoty jest jego najwyższą klasą). Tego samego dnia odznaczeni zostali również, choć Srebrnymi Medalami, dwaj inni twórcy komiksów, Tadeusz Baranowski i Janusz Christa. Po raz pierwszy twórcy komiksowi otrzymali Gloria Artis.
W 2019 roku Chmielewski został odznaczony przez Prezydenta RP Medalem Stulecia Odzyskanej Niepodległości. Był także Kawalerem Orderu Uśmiechu.
