Szkoła demokratyczna to nic innego jak społeczność równych sobie osób, budujących relacje w oparciu o wzajemny szacunek, kierujących swoją własną edukacją w sposób wypływający z ich potrzeb, ciekawości, predyspozycji i zainteresowań.
Oparcie tej społeczności na takich podstawach jak współdecydowanie w sprawie szkoły oraz kierowanie swoją własną edukacją sprawia, że nie przypomina ona typowego środowiska szkoły systemowej. Dużo bardziej przypomina sobotnie popołudnie w gronie rodziny lub przyjaciół, kiedy uczenie się zachodzi przy okazji wykonywania rozmaitych czynności.
Nauka w szkole demokratycznej jest rozumiana jako nabywanie i rozwijanie umiejętności potrzebnych do życia i odbywa się w toku codziennego działania. Obejmuje tzw. umiejętności akademickie i wiedzę z zakresu podstawy programowej, ale nie ogranicza się do nich. Czasem oznacza także oduczanie się – nawyków, które już nam nie służą, postaw, które nie sprzyjają realizacji swoich potrzeb i celów i nawiązywaniu satysfakcjonujących relacji.
W jaki sposób to się dzieje, jak działamy? Co robimy, aby zapewnić warunki dla takiego uczenia się?
Umownie można wyróżnić trzy rodzaje działań, które sprzyjają tworzeniu społeczności osób
uczących się:
Demokracja szkolna
Zajęcia edukacyjne
Aranżowanie przestrzeni edukacyjnej
1. Demokracja szkolna oparta jest na przekonaniu o równości wszystkich członków społeczności i, najkrócej rzecz ujmując, polega na ich współdecydowaniu za szkołę. Pozwala uczniom doświadczyć podmiotowości (“mój głos jest słyszany, moje potrzeby, granice i decyzje – respektowane; jestem ważnym członkiem grupy”) oraz odpowiedzialności za podjęte przez siebie decyzje. Decyzje omawia się i podejmuje podczas zebrania szkolnego, nazywanego również wiecem lub kręgiem. Jest to forma spotkania społeczności szkolnej, odbywająca się regularnie w szkole. Dotyczy np. spraw bieżących społeczności, podejmowania ważnych dla szkoły decyzji, rozwiązywania konfliktów, ustalania norm współżycia w grupie, wspieraniu jej członków w realizacji celów. Podczas zebrania każdy może zabrać głos, zaś decyzja podejmowana jest wspólnie po wysłuchaniu wszystkich i uwzględnieniu każdego głosu. Zebranie może być prowadzone przez mentora (osobę dorosłą) lub ucznia. Prowadzący każdorazowo wybierany jest przez społeczność. Szczególną funkcję w społeczności pełni mentor. Jest to osoba dorosła zatrudniona na stałe w szkole. Posiada wysokie kompetencje komunikacyjne i pasję. Jest ciekawy świata, umie się uczyć i potrafi dzielić się swoją pasją z innymi. Będąc bezpośrednim opiekunem uczniów, wspiera ich w procesie odkrywania swoich pasji, stawiania sobie celów i ich realizacji. Mentor facylituje proces komunikowania się, budowania społeczności i podejmowania decyzji w szkole. Pomaga także uczniom pokierować własną nauką, a w razie potrzeby dzieli się swoją wiedzą lub zdobywa ją wspólnie z uczniem.
2. Kolejną formą nauki są zajęcia edukacyjne, wynikające z potrzeb codziennego życia w szkole i ciekawości dzieci oraz dorosłych. W szkole demokratycznej uczą się wszyscy – uczniowie i nauczyciele. Uczenie się trwa całe życie, jest sposobem bycia w świecie a jego podstawą jest doświadczanie codzienności – w kontakcie z sobą, w relacjach z innymi, w podejmowanych aktywnościach. Zajęcia te mogą mieć formę pracy indywidualnej, realizacji projektu, wycieczek, lektury, zabawy lub zorganizowanych lekcji. Wybór formy nauki zależy od indywidualnych potrzeb, predyspozycji i możliwości osoby uczącej się.
3. Trzecim sposobem, w jaki tworzymy warunki do uczenia się z własnej woli jest aranżowanie przestrzeni edukacyjnej. Chodzi tu zarówno o to, by przestrzeń budynku szkolnego sprzyjała pracy własnej i indywidualnej, wspólnemu spędzaniu czasu lub odosobnieniu, jak również o to, by inspirowała do stawiania pytań, poszukiwania i działania. Przestrzeń szkoły jest miejscem spotkania, miejscem dzielenia się wytworami swojej pracy, swoimi przemyśleniami, dziełami plastycznymi, eksperymentami. Może być również domem, w którym listy ukryte w ważnych miejscach zachęcają maluchy do nauki czytania i pisania, a zostawione w kuchni pudełko z tortem zmusza do zmierzenia się z ułamkami i dzieleniem (jak podzielić tort równo pomiędzy wszystkich?). Mapy wiszące na ścianie zachęcają do planowania podróży i zgłębiania tajników geografii, obrazy budzą zaciekawienie sztuką, a wszechobecne półki z książkami i miękkie poduszki zapraszają do świata lektury. Zaproszeni goście pokażą różnorodność dróg zawodowych i sposobów życia, a zabawa w chowanego skłoni do obudzenia wyobraźni i kreatywnego myślenia. Spontanicznie zaimprowizowane tańce mogą być najlepszą lekcją WF na świecie, a ogród za domem pozwoli nacieszyć się grami i zabawami ruchowymi na świeżym powietrzu.
Nauka w szkole demokratycznej nigdy się nie zaczyna i nigdy się nie kończy – ma miejsce cały czas.
