Naprzód krótkie wyjaśnienie. Nie chodzi tu o węglarzy rozwożących węgiel, ani o wybrańców losu, którzy trafili „piątkę” w „Lajkoniku”, „Karolince” albo „Syrence” ani wreszcie o dzisiejszych mieszkańców Belwederu. Podane nazwy odnoszą się albo do pewnych stowarzyszeń, albo do zawodowych grup ludności, albo… Zresztą próbujcie sami. Może uda się wam powiedzieć, kto to byli…?
1. Węglarze
2. Belwederczycy
3. Wybrańcy
4. Biczownicy
5. Gwarkowie
6. Prasolowie
7. Kartuzi
8. Kaprowie
9. Szubrawcy
10. Entuzjastki
Odpowiedzi:
1. Węglarze — polska nazwa karbonariuszy, tajnego stowarzyszenia demokratycznego zawiązanego we Włoszech z początkiem XIX w. do walki o wolność, niepodległość i zjednoczenie kraju. Po 1815 r. karbonariusze przeniknęli do Francji, Niemiec i Polski, gdzie jako spiskowa organizacja radykalnego mieszczaństwa i postępowej szlachty prowadzili walkę z absolutyzmem.
2. Belwederczykami nazywano grupę spiskowców cywilnych, z Ludwikiem Nabielakiem i Sewerynem Goszczyńskim na czele, która 29 listopada 1830 r. rozpoczęła akcję powstańczą zamachem na wielkiego księcia Konstantego. Atak na Belweder nie udał się. Wielki książę ukrył się i ocalał. Z powracającymi z Belwederu spiskowcami połączyli się w noc listopadową podchorążowie.
3- Stefan Batory upamiętnił się w dziejach wojskowości polskiej staraniami o organizację liczniejszej piechoty. Utworzył ją z chłopów z dóbr królewskich, postanawiając, aby z każdych 20 łanów stawiał się do służby wojennej jeden żołnierz-wy-braniec, który miał być zwolniony od danin i robocizn (1578 r.). Była to tzw. piechota wybraniecka.
4. W epoce rosnącego rozprzężenia i upadku Kościoła szerzyła się w wielu krajach w XIII—XV w. (u nas zwłaszcza na Śląsku) sekta biczowników, którzy ciągnąc w długich pochodach głosili, że przez biczowanie i modły odwrócą od ludności kary boże (głównie zarazę, tzw. czarną śmierć). Władze kościelne i świeckie tępiły biczowników.
5. Gwarkowie byli członkami gwarectw, czyli stowarzyszeń producentów górniczych, które istniały od XIII w. na Śląsku, w Chęcinach i Olkuszu dla eksploatacji miedzi oraz wytapiania srebra i gamanu. Przywileje monarsze gwarantowały gwarkom ilość znaczną swobodę gospodarczą. Opłacali królowi „olborę”, tj. 1/11 wydobytego kruszcu.
6. Prasołowie — przekupnie soli, rozwożący sól po Rzeczy pospolitej. Żyć z prasołki znaczyło żyć z handlu solą. Byli prasołowie wędrowni, a także osiadli po większych miastach, gdzie tworzyli osobne bractwa. Rejestr z 1561 r. wymieniał w Stanisławowie Mazowieckim 2ti prasołów. W Krakowie już w XIV w. istniał osobny targ soli (forum salis).
7. Kartuzi — zakon pustelniczy założony w XI w. w La Chartreuse pod Grenoble, według pierwotnej ostrej reguły żyje do dzisiaj. W1381 r. Jan Ruszczyński ufundował nad jeziorem Wielkie Grzybno na Pomorzu klasztor kartuski, od którego wzięło nazwę miasto Kartuzy. Podobnie osławiona Bereza Kartuska ma swój przydomek od fundacji Kazimierza Sapiehy z XVII w.
8. Kaprowie byli prywatnymi przedsiębiorcami lub właścicielami statków. Na swój koszt i ryzyko zbroili jeden lub więcej statków i wedle instrukcji królewskiej wypełniali zadania na morzu. Był to w XVI w. najłatwiejszy i najtańszy sposób tworzenia marynarki. Tymi „żołnierzami morskimi*1 posługiwali się dwaj ostatni Jagiellonowie.
9. Szubrawcy — członkowie satyrycznego Towarzystwa Szubrawców, założonego w Wilnie na początku 1817 r„ odegrali poważną rolę w dziejach kultury na Litwie, walcząc z ciemnotą i reakcją umysłową. Jednym z prezydentów Szubrawców był Jędrzej Śniadecki. Ich drukowanym organem były „Wiadomości Brukowe”, pod redakcją Lachniekiego i Kontryma.
10. Entuzjastki — to nazwa literackiego grona kobiet warszawskich, które w latach czterdziestych XIX w. dążyły do równouprawnienia. Najwybitniejszą z nich była Narcyza Żmichowska (Gabriela). Entuzjastki i Entuzjaści byli ściśle powiązani z demokratycznym ruchem niepodległościowym, reprezentowanym przez Edwarda Dembowskiego i Henryka Kamieńskiego.
