Podczas rozmów o alternatywnych formach edukacji, stawiających na indywidualizację procesu uczenia się, niezwykle często spotykamy się o obawą, czy dziecko, które nie musiało dostosować się do wymogów szkoły systemowej, poradzi sobie w przyszłości w grupie, na studiach, w pracy – w miejscach wymagających właśnie dostosowania.
Odpowiedź na tę wątpliwość opiera się na jednej z dwóch równorzędnych podstaw, na których budowana jest edukacja demokratyczna – społeczność (drugą jest motywacja wewnętrzna).
Społeczność szkolna to wszystkie osoby, które uczestniczą w życiu szkoły – uczniowie, mentorzy, czasem goście, wolontariusze, rodzice – z których każdy ma dokładnie tyle samo ważący głos w dyskusji. Granice, z którymi styka się społeczność wyznaczają:
granice każdego z jej członków,
prawo polskie i międzynarodowe.
Granice każdego z członków to bardzo ważny punkt w budowaniu społeczności szkolnej. Demokracja o jakiej mówimy w edukacji demokratycznej czerpie z najbardziej etycznego i humanistycznego nurtu – głębokiej demokracji. Polega ona na tym, że każdy głos powinien być wysłuchany, a wypracowanie ma wynikać nie tyle ze zgody większości, co z braku sprzeciwu całej społeczności (dążenie do konsensusu zamiast rywalizujących opcji). W głębokiej demokracji nie zadajemy sobie pytań o to, kto ma rację, tylko jakie rozwiązanie jest optymalne. Pracujemy nad nim razem, do skutku, wysłuchując wszystkich wątpliwości. Czasem rozwiązanie jakiejś sprawy trwa z tego powodu wiele dni – co także jest wiele uczącym procesem.
Uczestniczenie w społeczności szkolnej pozwala pamiętać, że jeżeli dziś dam sobie dziś możliwość usłyszenia innych, kiedyś także mój głos zostanie usłyszany. To wartość, której znaczenie jest nie do przecenienia, czego zrozumienie przychodzi młodym ludziom z taką łatwością, której szczerze życzyć należy dorosłym.
Konieczność przestrzegania prawa stawia mentorów w nieco innej (niż dzieci) sytuacji reprezentowania społeczności szkolnej na zewnątrz. Jako że polskie prawodawstwo zakłada, że osoba nieletnia jest niezdolna do czynności prawnych (w dużym uproszczeniu), na dorosłych w szkole spoczywa prawny obowiązek dopilnowania niełamania obowiązujących prawa polskiego i międzynarodowego. Inaczej mówiąc – choć uczniowie mają pełne prawo do decydowania o tym, w jaki sposób spędzają czas w szkole, decyzje te ograniczają granice innych oraz prawo, a odpowiedzialność za bezpieczeństwo i ową zgodność z prawem ponoszą dorośli.
Co daje społeczność szkolna?
Społeczność szkolna daje wsparcie. Jest grupą osób, które rozmawiają ze sobą – mówią o swoich uczuciach, potrzebach i poglądach oraz słuchają innych. Współdecydując o sprawach istotnych dla nich, uczą się współdziałać harmonijnie i odpowiedzialnie. Społeczność jest gwarancją tego, że uczeń tej szkoły będzie osobą świetnie przygotowaną do podporządkowania się – kiedy będzie to w interesie grupy, z którą współpracuje. Jednocześnie zaufanie do samego siebie i własnej oceny sytuacji, samodzielność myślenia i brak nabytego lęku przed krytyką i osądem pozwolą mu na merytoryczne, służące przedsięwzięciu spojrzenie na zagadnienie i swoją w nim rolę. Społeczność szkolna to także narzędzie, dzięki któremu uczeń swoje krytyczne uwagi i zastrzeżenia potrafi poddać pod dyskusję i przedstawić w sposób inspirujący, a nie ofensywny. Trudno wyobrazić sobie zdrową, pozbawioną przemocy sytuację, gdzie cechy te rozpatrywane byłyby w kategorii dyskwalifikujących na rynku pracy lub grupie.
